Prawidłowa segregacja odpadów budowlanych i rozbiórkowych ma na celu zwiększenie przydatności odpadów wytworzonych na budowach i remontach do odzysku, poprawę dostępności surowców na rynku oraz ułatwienie ich dalszego wykorzystania. Dlatego od 1 stycznia 2023 r. miał obowiązywać art. 101a ustawy o odpadach, zgodnie z którym odpady budowlane i rozbiórkowe zbiera się oraz odbiera selektywnie, z podziałem co najmniej na 6 frakcji: drewno, metale, szkło, tworzywa sztuczne, gips oraz odpady mineralne, w tym beton, cegłę, płytki i materiały ceramiczne oraz kamienie. Przepisy te miały zobowiązywać podmioty do segregowania odpadów budowlanych i rozbiórkowych w miejscu wytworzenia, czyli u źródła.

Segregacja odpadów budowlanych na 6 frakcji

Obowiązek ustanowienia systemów sortowania odpadów budowlanych i rozbiórkowych wynika bezpośrednio z art. 11 dyrektywy PE i Rady (UE) 2018/851 z dnia 30 maja 2018 r. zmieniającej dyrektywę 2008/98/WE w sprawie odpadów i dotyczy wszystkich państw członkowskich UE. Nałożono obowiązek ustanowienia systemów sortowania dla odpadów budowlanych i rozbiórkowych przynajmniej dla 6 rodzajów odpadów: drewno, frakcje mineralne (beton, cegły, płytki i materiały ceramiczne, kamienie), metal, szkło, tworzywa sztuczne i gips.

Jak wygląda segregacja odpadów remontowych w państwach UE?

Podejście do selektywnego sortowania odpadów budowlanych i rozbiórkowych w krajach UE jest zróżnicowane, bowiem wynika z poziomu organizacyjnego i zaawansowania technologicznego gospodarki. W Hiszpanii obowiązuje segregacja odpadów budowlanych i rozbiórkowych u źródła, a ma na celu ich ponowne wykorzystanie. Odpady budowlane i rozbiórkowe uznaje się tam za priorytetowy sektor działań i przewiduje różne rozwiązania na rzecz lepszego gospodarowania i wykorzystywania odzyskanych odpadów. Na Węgrzech segregacja odpadów budowlanych i rozbiórkowych jest obowiązkiem wytwórcy, ale tylko w przypadku niektórych rodzajów odpadów i powyżej określonej ilości progowej.

Obowiązek unijny segregacji odpadów budowlanych i rozbiórkowych

Art. 11 ust. 1 dyrektywy w sprawie odpadów został niestety wprost transponowany do polskiego porządku prawnego ustawą z dnia 17 listopada 2021 r. o zmianie ustawy o odpadach oraz niektórych innych ustaw. Zgodnie z dodanym art. 101a ustawy o odpadach system sortowania odpadów budowlanych i rozbiórkowych opiera się na segregacji odpadów w miejscu ich wytworzenia. Przedstawiciele branży budowlanej oraz branży gospodarki odpadami przedstawili postulaty złagodzenia wymogu zbierania i odbierania selektywnego w miejscu wytworzenia, opierając się na trudnościach, jakie w praktyce powstają przy dostosowaniu się do tego wymogu.

Protesty branży budowlanej

Jak podaje Rządowe Centrum Legislacji po analizie przepisów dotyczących obowiązku selektywnego zbierania odpadów budowlanych i rozbiórkowych oraz z uwagi na zgłaszane przez branżę budowlaną oraz branżę gospodarki odpadami wątpliwości interpretacyjne dotyczące brzmienia art. 101a ustawy o odpadach, przesunięto pod koniec 2022 roku termin wejścia w życie ww. przepisów z 1 stycznia 2023 r. na 1 stycznia 2025 r. Główne zgłaszane problemy i wątpliwości to m.in. brak jednoznacznego stwierdzenia, kogo dotyczy obowiązek selektywnego zbierania i odbierania odpadów budowlanych i rozbiórkowych oraz wątpliwości odnośnie do sposobu zagospodarowania tych frakcji.

W konsultacjach zgłaszano dodatkowe problemy dot. wejścia w życie nowych obowiązków, tj. wzrost kosztów odbioru odpadów budowlanych i rozbiórkowych z miejsca prowadzonego remontu/budowy przez zapewnienie selektywnego zbierania sześciu frakcji (drewno, metale, szkło, tworzywa sztuczne, gips, odpady mineralne) oraz możliwe występowanie utrudnień organizacyjnych. Wyższy koszt legalnego odbioru odpadów podzielonych na frakcje spowoduje rozwój szarej strefy w zakresie zagospodarowania odpadów budowlanych i rozbiórkowych, co w konsekwencji doprowadzi do większej liczby dzikich wysypisk i porzucania odpadów. W związku z koniecznością segregacji u źródła wystąpią problemy logistyczne z ustawieniem większej liczby kontenerów na terenach o ścisłej zabudowie.

Zmiana przepisów ustawy o odpadach

Z uwagi na zgłaszane postulaty branży budowlanej oraz po analizie przepisów dotyczących obowiązku selektywnego zbierania odpadów budowlanych i rozbiórkowych, rząd zarekomendował nowelizację art. 101a ustawy o odpadach. Podział odpadów budowlanych i rozbiórkowych na poszczególne frakcje ma pozwolić na stworzenie jednolitego systemu selektywnej zbiórki odpadów. Znacząca różnica pomiędzy wcześniejszym brzmieniem art. 101a ustawy o odpadach a projektowaną – wiosną 2024 r. – regulacją to dopuszczenie sortowania odpadów budowlanych i rozbiórkowych poza miejscem ich wytworzenia. Będzie możliwość przekazania odpadów innemu uprawnionemu podmiotowi, który zajmie się segregacją. Nie będzie obowiązku segregowania odpadów wyłącznie u źródła. Przeprowadzona zmiana spowoduje elastyczniejsze podejście i przyczyni się do ułatwienia segregacji.

Segregacja odpadów przez zbierającego odpady

Nowy projekt ma być kompromisem pomiędzy wymogiem zapewnienia, aby wytwórca odpadów budowlanych i rozbiórkowych był zobligowany do wysegregowania wytworzonych odpadów, a zapewnieniem dalszego zagospodarowania odpadów budowlanych i rozbiórkowych, zgodnie z celami ustanowienia systemu selektywnej segregacji w dyrektywie w sprawie odpadów, a możliwością przekazania wykonania tego obowiązku innym podmiotom.

Projektowany przepis nie zmienia frakcji odpadów do segregacji. Gdy istnieje możliwość wysortowania z materiałów powstających na budowie lub podczas remontu, to należy wydzielić co najmniej strumienie odpadów wskazane w tym przepisie. Mając na uwadze cel segregacji, czyli zwiększenia przydatności do dalszego zagospodarowania odpadów zgodnie z hierarchią postępowania z odpadami, możliwe jest wyodrębnienie również innych strumieni odpadów. Segregacja nie jest celem samym w sobie, ale ma zapewnić przydatność do przygotowania do ponownego użycia, recyklingu oraz innego odzysku.

Do sposobu dalszego zagospodarowania (po wysegregowaniu) odpadów odnosi się również projektowany ust. 4, który przez odniesienie do art. 18 ustawy o odpadach wskazuje, że wysegregowane odpady powinny zostać poddane odzyskowi – w pierwszej kolejności przygotowaniu odpadów do ponownego użycia lub recyklingowi, a jeżeli nie jest to możliwe z przyczyn technologicznych lub nie jest uzasadnione z przyczyn ekologicznych lub ekonomicznych innym procesom odzysku. Unieszkodliwieniu powinny zostać poddane wyłącznie odpady, których poddanie odzyskowi nie jest możliwe.

Zwolnienie gospodarstw domowych z obowiązku segregacji odpadów remontowych

W ust. 2 projektowanej regulacji utrzymano zasadę, że obowiązek segregacji nie dotyczy osób fizycznych nieprowadzących działalności gospodarczej (przy czym, aby uniknąć trudności przy określaniu i rozumieniu podmiotów objętych zakresem sformułowania „gospodarstwa domowe”, w projekcie ustawy użyto pojęcia „osoby fizyczne niebędące przedsiębiorcami”). Obowiązek zapewnienia wysegregowania będzie wykonywał inny podmiot. Za osoby fizyczne niebędące przedsiębiorcami wykonanie obowiązku przejmie podmiot profesjonalny, np. PSZOK lub zleceniobiorca usługi budowlano-rozbiórkowej, przy czym podmioty profesjonalne nie muszą wówczas samodzielnie przeprowadzać wysegregowania odpadów, ale mogą skorzystać z rozwiązania zawartego w ust. 3.

Wprowadzając złagodzenie obecnego brzmienia art. 101a ustawy o odpadach przez zniesienie obowiązku selektywnego zbierania u źródła, w art. 101a ust. 3 zaproponowano również mechanizm mający na celu zabezpieczenie wykonania tego obowiązku. W pierwszej kolejności wysegregowanie i właściwe zagospodarowanie odpadów spoczywa na wytwórcy. Dopuszczając możliwość zlecenia wykonania obowiązków, które ciążą na wytwórcy, innemu podmiotowi wprowadzono ograniczenie, że umowa w tym przedmiocie, pod rygorem nieważności, musi być zawarta w formie pisemnej oraz zawierać postanowienia dotyczące dalszego zagospodarowania. Zapewni to przejrzystość oraz transparentność transakcji związanych z odpadami budowlanymi i rozbiórkowymi, co ułatwi przeprowadzanie kontroli oraz zwiększy poprawność wykonania tych obowiązków.

Ze względu na cele, jakie przyświecają regulacji dotyczącej systemu segregacji odpadów budowlanych i rozbiórkowych oraz fakt, by wytwórcy odpadów przekazując obowiązek wysegregowania nie delegowali również odpowiedzialności za dalsze poprawne zagospodarowanie odpadów, wprowadzono wymóg, aby umowa w tym przedmiocie zawierała postanowienia w zakresie dalszego zagospodarowania wysegregowanych odpadów. Nie zakazano dalszego przekazywania odpadów przez kolejne uprawnione podmioty, ale wytwórca odpadów musi mieć na uwadze, że zlecając wykonanie obowiązku musi posiadać wiedzę w zakresie dalszego zagospodarowania odpadów po ich wysegregowaniu. Ograniczy to praktyczną możliwość dalszego zlecania segregowania odpadów kolejnym podmiotom.

Z uwagi na powyższe modyfikacje, zmianie uległ również przepis art. 194 ust. 1 pkt 6a ustawy o odpadach. W zależności od zaistniałych okoliczności, odpowiedzialności za niewykonanie obowiązku wysegregowania odpadów budowlanych i rozbiórkowych podlegać będą: wytwórca odpadów albo podmiot, na którym z mocy prawa przeszedł obowiązek segregacji albo podmiot, na któremu obowiązek został przekazany na podstawie zawartej umowy.